Çölyak hastalığı, buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunan gluten adlı proteine karşı ince barsakta oluşan duyarlılıktır. Çölyak hastaları gluten içeren tahıl çeşitleri veya imalatı sırasında gluten ilave edilmiş gıda maddelerini tükettiğinde ince bağırsakta iltihaplanma olur. Gluten vücudun bağışıklık sistemince zararlı madde olarak algılanır ve ince bağırsaklara zarar verir.
İnce bağırsaklarda besinlerin emilimi ve vücuda yararlı hale getirilmesi villus adı verilen parmaksı çıkıntılarla olmaktadır. Çölyak hastalığında villusların fonksiyonlarını yitirmesi sonucunda besinler emilememekte ve vücuda yararlı hale getirilememektedir. Ortaya çıkan emilim bozukluğu çeşitli hastalıklara yol açmaktadır. Zamanında önlem alınmadığı takdirde ince bağırsak (adenokarsinom), özafagus, cilt (melanoma) ve non-Hodgkin lenfoma kanser risklerinin de çölyak hastalığında arttığı görülmüştür.
Belirtiler
Çölyak hastalığı tıp dünyası tarafından tüm dünyada çocukluk ve yetişkin dönemlerinde en sık rastlanan kalıtsal hastalık olarak kabul edilmektedir. Yaşamın herhangi bir döneminde görülebilir. Çölyak hastalığının çeşitli belirtileri olabilir. Belirtilerin çok farklılık göstermesi ve bazı durumlarda hastalığın hiç belirti vermemesi çölyak hastalığının teşhisini zorlaştırmaktadır. Tipik belirtileri; ishal, kusma, kilo ve güç kaybı, karın şişkinliği, karın ağrısı, mide bulantısı ve özellikle çocuklarda gelişim bozukluklarıdır. Yetişkin insanlarda bazen halsizlik, yorgunluk, anemi, osteoporoz, vitamin ve mineral eksikliği ile laktoz intoleransı gibi bağırsak bölgesi dışında da belirtiler görülebilir.
Görülme Sıklığı
Dünyada çölyak hastalığının görülme sıklığı % 1’dir. Avrupa‘da tanı konulmuş her bir çölyak hastası karşılığında henüz tanı alamamış 7-10 çölyak hastası vardır. Çölyak hastalığının ülkemizde de her 100 kişiden birinde var olduğu yapılan çalışmalar ile tespit edilmiştir. Ülkemizde tanı alma en büyük sorundur. Halen potansiyel 600.000 çölyak hastasından sadece 7.000 – 10.000 civarı tanı alabilmiştir. Ülkemizde hastaların %98‘i tanı alamamıfl olup ileriye dönük büyük risklere açık olarak yaflamaktadırlar.
Tanı
Çölyak hastalığı, kandaki belirli antikorların (anti tTG, Anti Endomisyum (EMA) ve 3 yaşından küçük çocuklarda AGA IgA ve IgG) seviyesinin ölçüldüğü kan tahlilleri ile tanı alabilir. Günümüzde geliflmiş ülkelerde çölyak hastalığının erken tanısı için parmaktan alınan bir damla kan ile anında uygulanabilen pratik, hızlı ve güvenilir Biocard Çölyak Testi (anti tTG yöntemi) çölyak hastalarının tanısında yaygın olarak kullanılmaktadır. Biocard Çölyak Testi tipik belirti gösteren vakaların ve yüksek risk oluflturan grupların (tiroid, tip1 diabet gibi hastalar ile çölyaklıların birinci derece akrabaları) yanısıra genel toplum taramalarında da çölyak tanısı için kullanılmaktadır.
Tedavi – Glutensiz Beslenme
Çölyak hastalığının günümüzde bilinen tek tedavisi ömür boyu glutensiz diyet uygulamaktır. Glutensiz diyeti kararlı bir şekilde uygulayan çölyak hastalarının 2 hafta gibi kısa bir sürede hastalığa ait şikayetleri gerilemeye başlar. Kan testleri 6 ay içerisinde normale döner. Bağırsaktaki bozuklukların tamamen iyileşmesi ise 1 ila 2 yıl zaman almaktadır. Et, balık, yumurta, meyve ve sebze, süt, çok sayıda süt ürünleri, pirinç, mısır ve patates gibi çok sayıda gıda maddesi doğası gereği gluten içermemektedir. Ayrıca glutensiz diyet uygulayanlar için özel üretilmiş un, ekmek, eriflte, makarna, kek, bisküvi ve gofret gibi çeşitli gluten içermeyen ürünler ülkemizde eczanelerde ve zincir mağazalarda bulunmaktadır.